W nawiązaniu do poprzedniego wpisu zasadnym jawi się odpowiedź na pytanie – czy omawiany art. 1441k.r.o., stanowiący blokadę dla zasądzenia alimentów, gdy nie jest to zgodne z zasadami współżycia społecznego przekłada również się na odpłatność za DPS, w którym rodzic zobowiązanego, wskutek zdarzeń losowych się znajdzie. Problem jest palący, a gro osób zasypywanych jest korespondencją informującą o wszczęciu postępowania administracyjnego w przedmiocie ustalenia i obciążenia ich opłatą za pobyt takiej osoby w domu pomocy społecznej. Słusznie wiele osób podnosi larum wobec obciążenia ich kosztami pobytu w domu opieki osoby, która dotychczas nie wyrażała zainteresowania ich losem. Orzecznictwo administracyjne stoi na stanowisku, iż powstanie obowiązku odpłatności nie wpływa osobisty stosunek osoby potencjalnie zobowiązanej względem mieszkańca d.p.s. W postępowaniu administracyjnym prowadzonym w sprawie opłaty nie ma bowiem zastosowania art. 1441 zd. pierwsze k.r.o., który pozwala zobowiązanemu na uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Obowiązek zstępnego wywodzący się z art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s., chociaż pozostaje w funkcjonalnym związku z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o alimentacji, nie jest obowiązkiem alimentacyjnym, lecz publicznoprawnym ciężarem powstającym z chwilą przyjęcia osoby skierowanej do d.p.s. Poniesienie tego ciężaru ma na celu pokrycie określanych w trybie administracyjnym kosztów utrzymania mieszkańca w d.p.s. (tak w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z 30 stycznia 2020 r., II SA/Ke 1145/19, podobnie w wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 31 maja 2022 r., IV SA/Wr 590/21). Jak wobec tego bronić się przed obciążeniem kosztami utrzymania takiej osoby w domu opieki?
Przed przejściem do tego zagadnienia należy przeanalizować przepisy ustawy o pomocy społecznej, kształtujące obowiązek opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej. Zgodnie z art. 61 u.p.s.:
1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,
3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej
- przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.
Jeśli zatem świadczenia pobierane przez mieszkańca są wystarczające na pokrycie opłat – wówczas nie wzywa się do ich uiszczania członków rodziny, bądź gminy. Niemniej najczęściej opłaty za pobyt w DPS wielokrotnie przewyższają świadczenia uzyskiwane przez przebywającej w nim osoby. Stąd też niejednokrotnie osoby bliskie – w pierwszej kolejności małżonek, następnie dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie – otrzymają zawiadomienie o wszczęcie z ich udziałem procedury administracyjnej o ustalenie odpłatności za pobyt w DPS. Co istotne – ustawa nie nakłada takiego obowiązku na rodzeństwo mieszkańca.
Wszczęcie procedury administracyjnej w tym przedmiocie nie oznacza, że jego uczestnik obciążony zostanie całością opłat za DPS, sięgających niejednokrotnie nawet kilku tysięcy. Zgodnie z art. 61 u.p.s. wysokość opłat, do których ponoszenia zobowiązany jest członek rodziny wynoszą odpowiednio:
Tak sformułowany sposób obliczania opłaty wydawać się może enigmatyczny – zasadnym jest przeto jego „rozbicie” na czynniki pierwsze.
W roku 2024 kryterium dochodowe dla osoby samotnej wynosi 764 zł., na osobę w rodzinie – 674 zł netto. Aby zatem w ogóle rozważać możliwość obciążenia członków rodziny opłatami za DPS powinni oni uzyskiwać dochód:
- przekraczający 2 292 zł. netto – w przypadku osoby samotnie gospodarującej,
- przekraczający 2 022 zł. netto – w przypadku osoby w rodzinie.
Kolejnym obostrzeniem jest wymóg, by po odliczeniu opłat za DPS osobom wyżej wskazanym pozostawała kwota odpowiadająca 300% kryterium dochodowego. By lepiej objaśnić tę kwestię posłużymy się przykładami
Przykład 1. Mirosław M. trafił do DPS. Odpłatność za pobyt w DPS wynosi 6 400.00 zł. Mieszkaniec uzyskuje świadczenia w wysokości 3000.00 zł. Z owych 3000.00 zł. 70% - tj. 2 100.00 zł zalicza się na poczet opłat za DPS. Do zapłaty pozostaje zatem 4100. 00 zł. Mirosław jest wdowcem, posiada jedną córkę, która prowadzi samotnie gospodarstwo domowe. Z tytułu pracy zarobkowej osiąga ona dochód w wysokości 6 200.00 zł. Uzyskuje zatem wyższy dochód niż 300% kryterium dochodowego. Po odjęciu zatem od 6 200.00 zł. kwoty 2 292.00 zł. pozostaje zatem kwota 3 908 zł, którą córka winna opłacać w związku z pobytem ojca w DPS.
Przykład 2. Dorota W. trafiła do DPS. Odpłatność za pobyt w DPS wynosi 6 400 zł. Dorota pobiera świadczenia w wysokości 2800. 00 zł. Dorota jest po rozwodzie, ma syna Przemysława, który prowadzi gospodarstwo domowe wspólnie z żoną Beatą. Mają dwójkę dzieci, które studiują, w dalszym ciągu mieszkają jednak z rodzicami. Beata nie pracuje, zajmuje się domem. Przemysław jest jedynym żywicielem rodziny, uzyskuje dochód w wysokości 8400 zł. Przemysław uzyskuje dochód przekraczający 300% kryterium dochodowego. Niemniej z uwagi na członków rodziny równanie w tym przedmiocie będzie następujące:
6 400.00 – 70% x 2800.00 – 4 x 2 002.00 =- 3 648 zł.
Ponieważ otrzymana kwota jest na minusie Przemysław nie będzie odpowiedzialny za wnoszenie opłat za DPS.
Niemniej jednak okoliczność spełnienia wymogu uzyskiwania określonego dochodu nie jest rozstrzygające dla przyjęcia, iż dana osoba będzie zobowiązana do ponoszenia ciężaru utrzymania rodzica w domu opieki. Istnieje bowiem możliwość zwolnienia się tego obowiązku. Zgodnie z art. 64 u.p.s.:
Osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności jeżeli:
1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;
2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;
3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;
4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;
5) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;
6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu;
7) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty.
Istotnym jest w tym przedmiocie użycie sformułowania „w szczególności”, które akcentuje, iż katalog ten jest katalogiem otwartym. Okoliczności powyższe naturalnie należy udokumentować w postępowaniu administracyjnym.
Dodatkowo zgodnie z art. 64a u.p.s. Osobę obowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty, na jej wniosek, pod warunkiem że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu tego mieszkańca władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona lub prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu tego mieszkańca za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego popełnione na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej zstępnego, małoletniego lub pełnoletniego nieporadnego ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny rodzeństwa lub jej rodzica, chyba że skazanie uległo zatarciu. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej.
Jest przepis dedykowany w sposób szczególny osobom porzuconym, jak i ofiarom przestępstw, popełnionych przez mieszkańca domu pomocy społecznej. Niemniej należy podnieść, że i w tym przypadku okoliczności powyższe winny być udokumentowane w trakcie trwającego postępowania administracyjnego.
