Problematyka zaburzeń psychicznych jest coraz bardziej powszechna. Z badań opublikowanych na łamach znanych periodyków wynika, iż odsetek osób, zmagających się z dolegliwościami natury psychicznej z każdym rokiem wzrasta. Niestety, w społeczeństwie wiąż pokutuje swoistego rodzaju tabu, dotyczące zaburzeń natury psychicznej. Korzystanie z pomocy psychiatrycznej nas lub naszych bliskich jest często informacją skrzętnie skrywaną. Czasem mimo dostrzeżenia niepokojących objawów zwlekamy z wizytą u specjalisty, bądź też – w przypadku gdy dotyczą one członków rodziny – staramy się je lekceważyć, tłumacząc zaistniałą sytuację stresem, bądź podeszłym wiekiem. Sam chory częstokroć neguje istnienie zaburzeń psychicznych, traktując propozycję wizyty u specjalisty niemalże jak obelgę. Czasem jednak pogarszający się stan psychiczny bliskiej nam osoby, wymagać będzie od nas radykalnych działań, tak by w porę uchronić jej życie i zdrowie.
Większość osób słyszała o instytucji ubezwłasnowolnienia, czy umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym w związku z zagrożeniem zdrowia i życia. Oba jednak rozwiązania mają charakter dość radykalny, wiążąc się albo z ograniczeniem zdolności do czynności prawnych lub jej pozbawieniem (ubezwłasnowolnienie częściowe lub całkowite) albo też z wystąpieniem sytuacji ekstremalnej, granicznej – gdy osoba, dotknięta zaburzeniami stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia swojego i innych osób. Wciąż mało znanym wydaje się być w tym kontekście rozwiązanie przewidziane w art. 29 Ustawy o Ochronie Zdrowia Psychicznego (dalej u.o.z.p.) – tzw. wnioskowy tryb przyjęcia do szpitala psychiatrycznego. Na tej podstawie do szpitala psychiatrycznego przyjęta może być osoba, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia. Naturalnie nie każde zaburzenie psychiczne kwalifikować będzie do skorzystania z dobrodziejstwa przepisu art. 29 u.o.z.p. W orzecznictwie utrwalił się pogląd, zgodnie z którym zastosowanie art. 29 u.o.z.p. wymaga ze względu na konsekwencje wydawanych na jej podstawie orzeczeń ścisłej, wręcz restrykcyjnej wykładni i bezwzględnego przestrzegania wymogu, aby wydane orzeczenie było celowe z punktu widzenia dobra i interesu osoby, której dotyczy[1]. Możliwość występowania zaburzeń psychicznych oraz pogorszenia stanu psychicznego nie wystarczy, by orzec o umieszczeniu bez zgody w szpitalu psychiatrycznym. Konieczne jest ustalenie, że dana osoba jest chora psychicznie i że bez podjęcia przymusowego leczenia pogorszenie jej zdrowia psychicznego będzie znaczne[2]. Naturalnie wnioskujący w przedmiocie umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym nie będą mogli w treści pisma jednoznacznie wykazać, iż w istocie w danym przypadku koniecznym będzie umieszczenie osoby, co do której zachodzi prawdopodobieństwo występowania zaburzeń natury psychicznej w szpitalu psychiatrycznej. Jednoznaczne ustalenie w tym przedmiocie, należy do biegłego z zakresu psychiatrii, którego opinii zasięgnąć należy w przedmiotowym postępowaniu, jako osoby, posiadającej wiedzę specjalistyczną w tym zakresie[3]. Osoba składająca wniosek jednak powinna dołączyć do niego możliwie jak najwięcej dowodów, uprawdopodabniających stan zdrowia osoby, której wniosek dotyczy. Do pisma załączyć może m.in. zaświadczenia, potwierdzające leczenie chorego w przeszłości, wnosić o wysłuchanie świadków, którzy potwierdzą niepokojące zachowanie osoby, której dotyczy wniosek, wreszcie wnosić o zwrócenie się przez sąd opiekuńczy do placówek, w których osoba taka była w przeszłości konsultowana lub odbywała leczenie. Analiza bowiem stanu zdrowia psychicznego uwzględniać musi ocenę dotychczasowego zachowania chorego i jego zmiany w aspekcie czasowym oraz wpływ tego zachowania na stan zdrowia w okresie przed wydaniem orzeczenia[4]. Zgromadzone materiały, uzupełnione badaniem przez biegłego osoby, której dotyczy wniosek mogą stać się cenną wskazówką, dla postawienia prawidłowej diagnozy, dotyczącej jej stanu zdrowia psychicznego.
Ponieważ przymusowe umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym stanowi poważną ingerencję w sferę wolności, ustawodawca ograniczył krąg osób, mogących wystąpić z wnioskiem w tym przedmiocie do grona osób najbliższych: małżonka, krewnych w linii prostej (dzieci, rodziców, wnuków), rodzeństwa, przedstawiciela ustawowego, osoby sprawującej faktyczną opiekę nad osobą psychicznie chorą oraz organu do spraw pomocy społecznej – jeśli wniosek dotyczyć ma osoby, korzystającej z oparcia społecznego, a także prokuratora. Właściwość sądu opiekuńczego, rozpatrującego wniosek, determinuje miejsce zamieszkania osoby, która w związku ze swoim stanem zdrowia ma zostać umieszczona w szpitalu psychiatrycznym. Wniosek o umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym w oparciu o przesłankę z art. 29 u.o.z.p. wolny jest od opłat.
[1] Postanowienie Sądu Najwyższego z 7 marca 2018 r., V CSK 618/17, LEX nr 2558289
[2] Postanowienie Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 2014 r., V CSK 145/14, LEX nr 1504765
[3] Postanowienie Sądu Najwyższego z 13 czerwca 2013 r., IV CSK 126/13, LEX nr 1360288, Postanowienie Sądu Najwyższego z 22 lipca 2010 r., I CSK 234/10, LEX nr 686075, Postanowienie Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2010 r., V CSK 384/09, LEX nr 688057
[4] Postanowienie Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2021 r., V CSKP 247/21, LEX nr 3211340
