Rok 2023 przynosi nam szereg zmian w prawie i tym razem zmiany dotkną jedną z bodaj najstabilniejszych dziedzin prawa - prawa spadkowego. Ostatnia duża reforma dotycząca zagadnień związanych ze spadkobraniem przypadła na rok 2009, wprowadzając rewolucję przede wszystkim w kwestii osób należących do poszczególnych grup spadkowych. Co zatem przyniesie planowana zmiana?
W przyczynach wprowadzonych zmian ustawodawca wskazał:
W obecnym stanie prawnym, w braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada w częściach równych dziadkom spadkodawcy. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych. Krąg spadkobierców ustawowych, uwzględniający dziedziczenie dziadków i ich zstępnych, został wprowadzony ustawą z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny [
Z danych statystycznych projektodawcy wynika, że po wejściu w życie ww. ustawy doszło do zwiększenia zaległości w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, pomimo zmniejszenia się ogólnego wpływu tego typu spraw. Ponadto zaobserwować można zwiększenie wpływu spraw o uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia o przyjęciu/odrzuceniu spadku i spraw o wyrażenie przez sąd opiekuńczy zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego. Przyczyn takiego stanu rzeczy niewątpliwie należy doszukiwać się w zbyt szeroko zakreślonym kręgu spadkobierców ustawowych. Sąd spadku został bowiem zmuszony do poszukiwania dalekich, a nawet bardzo dalekich krewnych spadkodawcy.
Planowana zmiana wprowadza zatem istotne modyfikacje w trzeciej grupie spadkowej. Zgodnie z projektowanym brzmieniem art. 934: w przypadku gdy jeden z dziadków nie dożył otwarcia spadku, jego udział przypada w częściach równych jego dzieciom, a w przypadku śmierci choćby jednego z nich, przypadający mu udział przypada z kolei jego dzieciom w częściach równych. Ten nieco enigmatyczny zapis pozwala wykluczyć ze spadkobrania tzw. wnuków stryjecznych i ciotecznych, a tym samym uprościć i skrócić procedurę spadkobrania, ograniczając krąg spadkodawców. Projekt wprowadza również dwie nowe przesłanki uznania za niegodnego dziedziczenia. Dotychczas za niegodnego dziedziczenia uznany mógł być spadkobierca który:
Przyczyny te tworzyły zamknięty katalog. Projekt uzupełnia go o nowe przesłanki i tak zgodnie z nowym brzmieniem art. 928 k.c. za niegodnego dziedziczenia uznany mógłby zostać spadkobierca, który:
Kolejną daleko idącą zmianą jest usankcjonowanie kwestii, która pojawiała się już w orzecznictwie – a dotyczącej wydłużenia czasu na złożenie oświadczenia w imieniu małoletniego o przyjęciu lub odrzuceniu spadku do momentu uzyskania w tym zakresie zgody sądu rodzinnego. Dla dokonania tej czynności w imieniu dziecka nie jest bowiem wystarczającym złożenie w tym zakresie oświadczenia przez opiekunów prawnych małoletniego przed notariuszem lub sądem spadku. Jest to bowiem czynność, która przekracza zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka i zgodnie z treścią art. 101 § 3 k.r.o. wymaga uzyskania zgody sądu opiekuńczego. Dotychczas zdarzały się sytuacje, że zakreślony treścią art. 1015 k.c. sześciomiesięczny termin na odrzucenie spadku upływał zanim wydana została zgoda sądu rodzinnego na odrzucenie bądź przyjęcie spadku wprost przez opiekunów prawnych małoletniego. Projektowana regulacja wprowadza instytucję zawieszenia biegu sześciomiesięcznego terminu do momentu uzyskania zgody sądu opiekuńczego. Tym samym chroni to uprawnionych przed upływem terminu oświadczenia w wyniku powolnego działania sądowej machiny.
Bez wątpienia sygnalizowane zmiany stanowią ważny krok w ułatwieniu procedur, związanych ze spadkobraniem. Projekt skierowany został aktualnie Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach
