Ostatnie doświadczenia z sal sądowych, ale i kolejne medialne doniesienia o tragicznych w skutkach wypadkach samochodowych skłoniły mnie do tego, by w kolejnym wpisie na kancelaryjnym blogu przyjrzeć się bliżej zagadnieniu zapinania pasów bezpieczeństwa przez osoby podróżujące autem. Preludium do tych rozważań niech będzie fikcyjna historia o dwóch koleżankach podróżujących jednym autem – niech będzie to powrót z suto zakrapianej imprezy. Obie towarzyszki podróży spożywały alkohol. Traf chciał, że prowadzić miała X – Y zajęła miejsce pasażera. Obie panie nie miały zapiętych pasów. Spożyty alkohol i nadmierna prędkość doprowadzają do wypadku – pojazd wypada z drogi, dachuje, by następnie morderczą podróż zakończyć na drzewie. Pasażerka Y ginie, X cudem wychodzi z tego cało. X zostaje przedstawiony zarzut z art. 177 § 2 k.k. w zw. z art.178 § 1 k.k. – spowodowania wypadku ze skutkiem śmiertelnym w stanie nietrzeźwości. Sytuacja wydaje się jasna, zresztą – bierni obserwatorzy jakich wiele w tego typu sprawach osądzili już sprawczynię. Pojawia się jednak kwestia niezapiętych pasów obu kobiet – czy okoliczność, że pasażerka auta nie zapięła ich wsiadając do pojazdu ma jakiekolwiek znaczenie dla odpowiedzialności karnej oskarżonej.
Zagadnienie to wielokrotnie było przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. Zgodnie z treścią wyroku z 17 listopada 2021 r., w sprawie V KK 384/21 kierujący ma obowiązek upewnić się, czy pasażerowie mają prawidłowo zapięte pasy bezpieczeństwa nie tylko przed rozpoczęciem uczestnictwa w ruchu drogowym, ale również kontrolować, czy z nich prawidłowo korzystają w czasie dalszej jazdy. Warto jednak wskazać, iż nie tylko na kierowcy spoczywa obowiązek czuwania, nad zapięciem pasów przez uczestników podróży. O ile bowiem za zapięcie pasów bezpieczeństwa w samochodzie zawsze, co najmniej współodpowiedzialny jest kierujący tym pojazdem (wyrok Sądu Najwyższego z 21 listopada 2007 r., w sprawie IV KK 379/07), o tyle jednak zaniechanie realizacji tego obowiązku przez współpasażerów stanowi naruszenie zasady bezpieczeństwa w ruchu, które należy poddać ocenie w ramach tzw. testu przyczynowości alternatywnej tj. zbadania, czy gdyby dochowano wskazanych reguł ostrożności (tj. wszyscy uczestnicy zdarzenia posiadaliby zapięte pasy) to doszłoby do skutku stanowiącego znamię zarzucanego mu czynu zabronionego. Zgodnie bowiem z aktualną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego niezapięcie pasów bezpieczeństwa przez pokrzywdzonego może być rozpatrywane jako jego przyczynienie się do zintensyfikowania skutków zdarzenia, co może mieć znaczenie przede wszystkim dla wymiaru kary (wyrok Sądu Najwyższego z 21 listopada 2007 r. IV KK 379/07, wyrok Sądu Najwyższego z 5 marca 2013 r., II KK 169/12, wyrok Sądu Najwyższego z 5 marca 2019 r., IV KK 73/18). Nie chodzi zatem ekskulpowanie oskarżonego od zarzutu z art. 177 § 2 k.k. – wyłączenie odpowiedzialności kierowcy mogłoby bowiem nastąpić dopiero wówczas gdyby nie mógł lub nie powinien był przewidzieć, że pasażerowie z tych pasów bezpieczeństwa nie korzystają lub korzystają w sposób nieprawidłowy. Niemniej okoliczność niezapięcia pasów przez podróżujących pojazdem może w sposób istotny wpłynąć na wymiar kary dla sprawcy czynu, skutkując jej obniżeniem. Zbadanie zatem zarówno okoliczności zapięcia pasów przez wszystkich podróżujących pojazdem, jak i zweryfikowania wpływu okoliczności ich niezapięcia na wystąpienie skutków w postaci uszkodzeń ciała, bądź śmierci współpasażerów będzie niejednokrotnie okolicznością kluczową, przy orzekaniu w sprawach wypadków w komunikacyjnych. Co istotne okoliczność niezapięcia pasów przez podróżujących pojazdem będzie miała wpływ również na aspekty cywilistyczne – w sytuacji miarkowania wysokości odszkodowania. Zgodnie bowiem z art. 362 k.c. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Na zakres należnego odszkodowania wpływać będzie zatem postawa poszkodowanego, przy czym każdorazowo należy brać pod uwagę zarówno jego winę i stopień przyczynienia się, jak i ciężar oraz sposób naruszenia obowiązujących reguł postępowania. Pomiędzy jego zachowaniem a doznanym uszczerbkiem musi istnieć adekwatny związek przyczynowy. (tak w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2019 r. w sprawie IV CSK 99/19).
Na wypadek komunikacyjny i jego skutki niejednokrotnie składa się wiele elementów, które kosztować mogą zdrowie i życie. Przywołany na początku przykład– choć może drastyczny – winien powodować refleksję, iż to przede wszystkim pasażerowie winni dbać o to, by w trakcie podróży mieć zapięte pasy. Mimo iż ich zapięcie wydawać się może oczywistym działaniem każdorazowo po zajęciu miejsca w aucie, czynność ta wciąż przez wielu bywa lekceważona. Tymczasem analiza szeregu opinii wywołanych w postępowaniach w sprawach wypadków komunikacyjnych wskazuje, iż niejednokrotnie zapięcie pasów bezpieczeństwa mogłoby uchronić czyjeś zdrowie lub życie.
